| АКХА ЦИЦИГ
 Доккхачу акха цицигах оьрсаша "Рысь" олу. Кавказехь наггахь бен тосалуш дац иза. Доца дег1 а долуш экха ду иза. Ц1ога хадийчи санна доца ду цуьнан. Дег1ан дохалла 80-100 см. Ц1ога 20-30 см. Шина а аг1ор беснеш т1ехь маж ю цуьнан. Лергаш т1ехь ирах дахана чоьш ду, ма1аш санна хеталуш. Т1ера чо беха а луьста а бу цуьнан. Мехка тесчи санна а хеташ овкъаран басахь ду иза. Чук1ело жимма сирла ю. Жимма 1аьржа т1едарчи ду цуьнан букъ т1ехь а хенаш т1ехь а. Вайн Кавказан лаьмнашкахь, хьаннийн аьрцнашкахь, хин тог1ешкахь хуьлуш ду акха цициг.
Ижонна таллар буьйсанна ду акхачу цициган. Дийнахь д1алечкъа иза диттийн баххьашкахь т1улгийн чхернашкахь, боьрнашкахь. Вуно атта дитта т1е хьаладолу иза. Цо олхазарш а, дехкий а доу. Оре дар февраль баттахь ду. К1орни 2-3 йо. Пхеана т1е кхаччалц еш меттиг а хуьлу. К1орнеш йинчу хенахь са ца гуш б1аьрзе хуьлу. Б1аьраса 12-чу дийнахь дог1у царна, Дас а нанас а до царна дола. Шина шарахь кхуьу к1орнеш.
Акха цициг лечкъана лелаш ду.
1аьса а, Марта а, Гиха а хиш схьадолучохь а Ч1аьнти-Органехь а, Хахалга, К1ериго, М1айста лаьмнашкахь а хуьлуш ду акха цицигаш.
--------------------------------------------------------------------------------------------
ХЬУЬНАН АКХА ЦИЦИГ
 Оьрсаша хьуьнан акха цицигах "Лесной кот" олу. Ц1ахь кхобучу цицигах тера ду иза. Амма цулла жимма онда ду. Дег1ан дохалла 50-75 см. Ц1ога 25-35 см. Т1ера ц1ока к1еда а, чо луьста болуш а ю. Ц1ога томма а, месала а ду. Лергаш а вайн ц1ерачу цициган санна ду цуьнан. Бос, жимма мекха лаьцчи санна, сира бу. Накха а, чукъело а хьаьрса ю. Пурхалхьа букъа т1ехь а, аг1онца а моханаш ю. Цуьнан деха, мокха и томмаг1наш хедда ду. Корта а и томмаг1наш х1иттина къорза бу цуьнан. Ц1оганна т1ехь мокха ч1аг1арш ю. Ц1оганан йоьхьиг 1аьржа ю цуьнан.
Вайн Кавказан ламанан хьаннашкахь хуьлаш ду и акха цицигаш. Цхьаъ ша лела цициг. Дийнахь лечкъий 1а акха цициг дечиган хари чохь т1улган бердашкахь, оьрнашкахь мохо охьатоьхначу диттан орамашна к1ел. Цуьнан даар коьртачу декъана олхазарш, дехкий ду. Кхин йолу садолу х1умнаш а йоу цо. Оре дар февраль-март баттахь ду. Исс к1ирнах лела иза пхора. Къорнеш апрель-май баттахь йо. К1орнешна саго 10-12 де даьлчи. Бен хари чохь я т1улгийн херонашкахь бо цициго. Веданан а, Шелан а, Шуьйта а Ачхой-Мартанан а районашкарчу хьаннашкахь хуьлу и акха цицигаш.
--------------------------------------------------------------------------------------------
ЭРЗАШКАРА ЦИЦИГ
 Оьрсаша а "Камышовый кот" олу эрзашкарчу цицигах. Акха цициг ду иза а. Когаш т1ехь жимма лекхо ду иза. Дег1ан дохалла 50-90 см. Ц1ога 20-30 см. Лергаш т1ехь чо бу ирах бахана. Дег1а т1ехь морсо чо бу. Бос можо-мокха бу. Дег1 лахара сирло ду, букъ мокха бу. Букъа т1ехула таь1но мокха сизаш ду.
Уьш хуьлу меттиг: Къилбехьара Ази, Афганистан, Иран, Юккъера Ази, Гергара Малхбале, Африкан цхьана декъехь, Малхбале Закавказехь Копет-Дагахь, Мургабски оазисашкахь, Вахшу, Пянджу, Аму-Дарья,Сыр-Дарья лахенашкахь. Вайн республикерчу Шелковской районехь хуьлуш ду и тайпа цицигаш. Церан лелар буькъчу эрзашлахь, коьллин кондаршлахь бецийн, шочан тоьлгашкахь, х1урдан йистошца, хин тог1ешкахь ду.
Ижо буьйсанна лоха цара. Дийнахь а лела уьш ижонна тебаш. Акха н1аьнеш, котамаш, акха бедаш, г1езаш, лекъаш кхин долу олхазарш доу цара. Олхазарийн тойнеш а дохадо, к1орнеш а йоу. Боларахь лела иза долалой. Дечиг т1е хьала а долу. Ша ор даккхар к1езиг хуьлу цуьнан. Цхьогалан, кхин долчу экхано д1атесна бен схьалоцу цо. Январь-март баттахь оре дог1у иза. К1орнеш апрелехь-июнехь йо. К1орнеш 2-10 хуьлу.
|
