Главная » 2009 » Март » 20 » КЕРЛА ТУЬЙРА
КЕРЛА ТУЬЙРА
01:54
ГIезаман 1елий, Туллам-Ог1ой

Г1езамхий, Пезаман 1елий, бохуш, да а, к1ант а хилла нохчех схьаваьлла. Цхьана дийнахь к1антана дагадеара, шен жа дебо, лам чу ваха. Оцу 1алашонца иза лам чу вахара.
Туллам-Oгlo хилла наьртех тоьлла наьрт. Иза хилла, исс эзар ц1е йолчу шахьарахь веха цхьа а стаг шен ц1е яккха ца ваьхьаш верг. Иза вахана Г1езаман 1ела волчу, ламанал говр а йолуш, ломан эханнал ша а волуш.
— Ваг1ахь, бертахь схьавалор ву, ца ваг1ахь, бертаза жа а, ша а валор ву, — аьлла, вахана Туллам-Oгlo.
Делкъа хан хиллале йолчу хенахь, говр кхаьчна цуьнан цига, делкъа хан хилча, ша а кхаьчна, Г1езаман 1елина вуьйцуш хезна Туллам-Oгlo. Туллам-Oгloc далале, Г1езаман 1елас салам хьалха ша делира. Цул т1аьхьа Туллам-Ог1она даг т1е кхерам тесира. Говра т1ера, хьаша санна, охьавоссийра цо Туллам-Oгlo.
Т1ехьаьжна ойла йира цо, мас уьстаг1 биъча, т1еравер вара-те xlapa хьаша, аьлла.
— Кхуьнга дера баалур бац цхьа уьстаг1 бен, цхьаъ баахь дика буу, — ойла йира цо.
Шена а, цунна а цхьацца уьстаг1 бийра цо т1аккха. ГIезаман 1елас цо юучу х1уманан тидам беш хилла. Юург меллаша юуш хилла цо. Туллам-Oгloc ах уьстаг1 баале, Пезаман 1елас дийнна уьстаг1 биъна, Туллам-Oгloc чорпин цхьа кад малале, Г1езаман 1елас чорпин яй мелла. Сахилча, шен жа генна д1а а лаьллина, хаттар дина Г1езаман 1елас Туллам-Oгloгa:
— Хьо стенна араваьлла, цхьа г1уллакх доцуш веана хир вац хьо? Х1инца хьан г1уллакхе а хьожур ву со.
— Со-м кхин доккха г1уллакх долуш а ца веана. Х1окху махка хьо веана, аьлла хезна, хьоьца гергарло таса веара, — аьлла, Туллам-Oгloc.
Туллам-Oгlo ц1а вахара. Цул т1аьхьа диъ шо зама елира. Шен осалчу наьрташка элира цо:
— Г1езаман 1елин жа а дебна хир ду, со цигара ц1а веана диъ шо зама а яьлла. Аша, даха а г1ой, цуьнан жа схьадаладе, бертахь ваг1ахь, ша а схьавалаве, аьлла. Уьш баьхкина схьакхечира Г1езаман 1ела волчу. Кхузткъе кхо наьрт вара уьш.
— Хьо бертахь ваг1ахь, хьо вига а, жа дига а даьхкина тхо, — элира цара цуьнга.
— Со-м вог1ур вац, жа-м дуьгуьйтур ду ас, — аьлла, жоп делира Г1езаман 1елас.
Жа а лаьллина, уьш д1абахара. Цул т1аьхьа уьш гучуьра д1а а бовлийтина, шен говрана нуьйр а тиллина, Г1езаман 1ела хаьхкина ц1а вахара. Пхьоьханахь хиъна Iaш волчу шен дега элира цо:
— Дада, хьо ц1а ваг1ахь ара, хьоьца г1уллакх дара сан.
Да ц1а ца веара. Нене элира цо, наьрташа жа а дигна, ц1а веана со, кхузткъе кхо пха кечбе суна, аьлла. Ткъа ша секха1ад кечдан волавелира иза. Нанас т1аккха хьехар дира цунна:
— Схьавоьл, х1ума кхаллал, цкъа кхаьллина юург ткъаннан метта ю хьуна, шозза кхаьллинарг — шовзткъаннан метта ю хьуна, кхузза кхаьллинарг — кхузткъаннан метта ю хьуна, аьлла.
Логал чоьхьа йолуш, ца йолуш кхузза х1ума а кхаьллина, иза царна т1аьхьа ваха кечвелира. Нанас элира цуьнга:
— Хьо юьртара дуьйна чехка водахь, т1аьхьа а кхиъна, кхера а велла, ц1а веънарг хир ву хьо, юьртах араваллалц, меллаша водахь, юьртара дуьйна меллаша вахара иза, т1аьхьакхиина хир вац, эр ду хьуна.
Юьртах валлалц, меллаша а вахана, т1аьхьа шен говр д1аэккхийтира цо. Вухахьаьжначу уггаре а осалчу наьртана гира д1адетташ долу суйнаш. Наьрто хаьттира шайн коьртачу наьрте:
— И йог1у ц1ераш, х1ун ц1ераш ю? — аьлла.
— Г1езаман 1елин говран бергаша туьйсуьйтуш суйнаш ду уьш ламанах д1адетталуш дерш.
— И д1адетташ долу дохк, х1ун дохк ду?
— Г1езаман 1елин говран мер1уьргах схьадетта дохк ду иза, — аьлла, жоп делла наьрто.
— Жа д1а а тасий, довда вай? — аьлла, юха а хаттар дира цо.
— Довда мегар дац, ц1а кхаьчча, Туллам-Orloc дойур ду вай, кхузахь соьвцча, Пезаман 1елас дойур ду вай, — аьлла, жоп делира наьрто.
Т1аьхьакхиъначу Г1езаман 1елас кхузткъе кхо пха тоьхна, кхузткъе кхо наьрт вийра, шен жа схьа а даьккхина, шен г1отанера х1умнаш схьа а эцна, шен да вехачу меттиге, ц1а вахара Г1езаман 1ела. Ц1а кхаьчча, Г1езаман 1елас шен дега элира:
— Арахь воьвзина ч1ог1а гергара стаг вара сан, Туллам-Oгlo бохуш, цига ваха пурба лахьара ахь.
Цуьнан дехарна жоп а делла, дас иза новкъа ваьккхира, Туллам-Oгlo волчу вахийта. Цуьнан яра ч1ог1а хаза зуда. Зудчунна, шен б1аьрг ма-кхийтти, Г1езаман 1ела ч1ог1а везавелира. Зудчо Г1езаман 1елина дийцира, Туллам-Oгloc бинчу тешнабехкан хьокъехь. 1уьйранна Г1езаман 1елас элира:
— Шена ахьа бина тешнабехк гучубаьлла, хьо шех лата веза, — аьлла.
— Ша муха летар ву хьох, ша ламанан эхханал ма ву, хьоьга ша хьала а айалур вац, — элира Туллам-Oгloc.
— Иза гур ду хьуна, вайшиъ лата ваьлча, — аьлла, жоп делира Г1езаман 1елас.
Летира и шиъ. Схьаэцна, Г1езаман 1елас Туллам-Oгlo гоьллец лаьттах вахийтира, т1аккха Туллам-Oгloc 1ела гоьллец лаьттах вахийтира. Цул т1аьхьа хьала а айина, 1елас Туллам-Oгlo деггец лаьттах вахийтира. Г1езаман 1ела цуьнан корта баккха воллучу хенахь:
— Вен ма вехьара ахьа, хьуна луъург дийр дара аса, — элира Туллам-Oгloc.
— Делахь, кхечахьара латта а кхоьхьуш, кхо барз а бийр бу ахьа, кхо барз ахка а охкур бу ахьа, — аьлла, шен йийсарш а балош, Г1езаман 1ела шен да вехачу метте схьавеара. Х1еттахь аьхкина баьрзнаш «Аьхкинчу-Борзехь» аьхкина ду, олуш ду вайн халкъа юкъахь.


Гезама Али и Толам-Аго

Гезама и его сын Али происходили из чеченцев. Однажды сын задумал отправиться с овцами в горы, где они давали хороший приплод.
Толам-Аго был среди нартов именитый нарт. Он узнал, что Гезама Али с овцами находится в его крае. Имени Толам-Аго не смел называть ни один житель шахара, в котором горело девять тысяч огней. Он был величиной с половину горы, ездил на коне величиной с гору. Направился он к Гезама Али.
— Придет — по доброй воле приведу, не придет — силой приведу и овец пригоню, — решил Толам-Аго.
К полудню дошел до Гезама Али его конь, а после полудня показался и сам Толам-Аго. Не ожидая приветствия Толам-Аго, Гезама Али первым приветствовал его. После этого робость закралась в сердце Толам-Аго. Гезама Али помог спешиться своему гостю. Окинул его взглядом и подумал:
— Сколько баранов стоит зарезать такому гостю? До он не съест больше одного, а если и съест, так этого будет для него достаточно.
Рассуждая так, Гезама Али зарезал ему и себе по барану и стал смотреть, как ест гость, а ел он медленно. Не успел Толам-Аго съесть и половину барана, как Гезама Али съел целого барана, не успел Толам-Аго выпить и одной чаши бульона, как Гезама Али опорожнил весь котел. Утром Гезама Али отогнал своих овец подальше и спрашивает у Толам-Аго:
— Что у тебя за дела? Без причины бы ты не явился. Теперь я к твоим услугам.
— Нет у меня особых дел. Услышал, что ты появился в малообитаемом крае и пришел породниться с тобой, — ответил Толам-Аго и возвратился домой.
Прошло четыре года.
Однажды говорит Толам-Аго своим нартам:
— У Гезама Али овцы уже расплодились. Я был у него четыре года назад. Пойдите пригоните овец, по доброй воле приведите и его самого.
Прибыли шестьдесят три нарта к Гезама Али и говорят:
— Мы заберем твоих овец, по своей воле можешь пойти и сам.
— Сам я не пойду, а овец забирайте, — сказал Гезама Али. Нарты взяли овец и ушли.
Когда они скрылись, Гезама Али вскочил на коня и приехал домой. Он сказал отцу, сидевшему на пхёхане:
— Дада, у меня к тебе дело, пойдем домой.
Отец не пошел с ним. Тогда он обратился к матери:
— У меня нарты забрали овец, поэтому я приехал домой. Приготовь мне шестьдесят три стрелы.
Сам Гезама Али поспешно принялся за изготовление лука. Мать посоветовала ему:
— Иди поешь. Один раз поешь — хватит на двадцать дней пути, два раза — на сорок дней пути, три раза —- на шестьдесят дней пути.
Трижды он отведал пищу и собрался в погоню за нартами. Мать ему говорит:
— Если будешь быстро ехать по селу и, догнав нартов, возвратишься ни с чем, тебя посчитают трусом. Проедешь по селу медленно, люди скажут, что он не догнал их потому, что и за селом не спешил.
Гезама Али по селу ехал медленно, а за селом пустил коня вскачь. Один из самых слабых нартов, оглянувшись, увидел разлетающиеся искры. Он спросил главного среди нартов:
— Что это за огни?
— Это пламя от копыт коня Гезама Али, бьющих о гору.
— А что это за туман стелется?
— Это пар из ноздрей коня Гезама Али, — ответил главный из нартов.
— Оставим овец и убежим?
— Нет нужды бежать, ведь тогда нас убьет Толам-Аго, останемся здесь, убьет Гезама Али, — ответил главный среди нартов.
Догнал их Гезама Али, шестьюдесятью тремя стрелами убил шестьдесят три нарта и направился со своими овцами в село. Там забрал он свои вещи и возвратился домой. Дома он говорит отцу:
— В малообитаемом крае у меня есть друг Толам-Аго. Позволь мне съездить к нему.
Отец разрешил и снарядил его в дорогу.
Прибыл Гезама Али к Толам-Аго, у которого жена была красавицей. С первого взгляда жене Толам-Аго понравился Гезама Али. Она рассказала ему, что ее муж заставил пригнать его овец. Утром Гезама Али говорит хозяину:
— Я знаю, что ты заставил нартов угнать моих овец, и теперь мы должны драться!
— Как же я буду с тобой драться, когда я величиной с полгоры и тебе меня не достать? — спросил Толам-Аго.
— Это ты увидишь, когда мы начнем драться, — ответил Гезама Али.
И они начали драться. Гезама Али приподнял Толам-Аго и по колено вогнал его в землю. Толам-Аго-приподнял Гезама Али и тоже по колено вогнал его в землю. Схватил Гезама Али Толам-Аго и по самую грудь вогнал его в землю. Только собрался он снести ему голову, как тот взмолился:
— Не убивай меня, любое твое желание исполню!
— Хорошо, принеси землю из другого места сюда и сделай три кургана для меня, а три готовых кургана распаши, — сказал Гезама Али, взял пленников и возвратился в то место, где жил его отец.
С тех пор про распаханные курганы, распахали в Ахкинчу-Барзое, говорят в нашем народе.
__________________
Просмотров: 1183 | Добавил: papisedarchi | Рейтинг: 0.0/0
Всего комментариев: 0
Имя *:
Email *:
Код *:


Сайт управляется системой uCoz
Copyright MyCorp © 2024