Главная » 2009 » Март » 20 » КЕРЛА ТУЬЙРА
КЕРЛА ТУЬЙРА
01:57
Байнал-Бусани

Цхьана жерочун ворх1 к1ант хилла. Воккхах волчу ялх вешина хезна, цхьана эвлахь ехаш 1аламат ч1ог1а хаза, малх-бутт коьрта т1ехь а къегаш, цхьа йо1 ю, аьлла. И йо1 мила ю ца хиъча, дуьне дуур дац шаьш, аьлла, араваьлла ялх ваша. Д1авоьдуш, мацца а цкъа ялх ваша и йо1 йолчу эвла кхаьчна. Церан уьйт1а а бахана, аьлла:
— Тхоьга яг1ахьара хьо.
Йо1а жоп делла:
— Нагахь санна Байнал-Бусани бохург шуна х1ун ду хаахь, йог1ур ю со, — аьлла.
Ялх вешина и х1ун ду ца хиъна, цара аьлла:
— И х1ун ду, тхуна хаац.
Оцу сохьтехь шага-т1улгаш а хилла, д1ах1оьттина ялх ваша. Цул т1аьхьа дикка хан яьлча, воккха хилла ворх1алг1а жимах волу ваша. Воккха хилча, хезна цунна а, вукхарна санна, коьрта т1ехь малх-бутт къегаш йо1 ю цхьана эвлахь, бохуш. Шен нене и йо1 яло воьду ша, аьлла к1анта.
Нана дуьхьаляьлла:
— Ма г1ахьара хьо. Хьан ялх ваша, цига ваханчохь, велла,— аьлла.
К1ант, нанас иштта боххушехь, иза хьаста а хьаьстина, дика кеч а велла, новкъа ваьлла. Д1авоьдуш, йо1 йолчу эвла кхаьчна. Цу эвла кхаьчча, нахе хаытина, йо1 мичахь 1аш ю, аьлла. Лула-кертахь Iaш йолчу цхьана Жоьра-Бабас, ша йолчу а валийна, дийцина к1антана, цигахь цу йо1а хеттарш деш, жоп ца делча, шага-т1улгаш а беш, дукха нах байина, бохуш.
Т1аккха хьехар дина к1антана:
— Ио1 йолчу керта чу а валий, ала, соьга йолахьа. Цо жоп лур ду хьуна, йог1ур ю-кх, хьуна Байнал-Бусани бохург х1ун ду хаахь, аьлла. И-м х1окху сохьтехь хуур дара суна, алий, динна шед а тохий, кертара сиха араэккха. Цигара араваьлча, дин д1ахецций, новкъа вала. Д1авоьдуш, цхьана арахь исс наьрт-орстхо волчу кхочур ву хьо. Дуьххьара хьо т1екхочу волу барх1 наьрт-орстхо-воккхачу наьрт-орстхочун т1аьхье ю хьуна, ша-ша ваха охьахоьвшина. Дуьххьарниг чухьодур ву хьуна, мох-дарц айдина, генара дуьйна йоккха чхьонкар кхуьйсуш. Цунна, шек а воцуш, т1ехвала хьо.
Шолг1аниг кхин а буьрса чухьодур ву хьуна, кхоалг1аниг кхин а буьрса хьодур ву. Т1аьхь-т1аьхьара т1етт1а буьрса буьйлуш, чхьонкарш а кхуьйсуш, чухьовдур бу хьуна уьш. Ахьа, хьо кхеравеллехь а, кхеравеллий ма хаийталахь. Т1аьххьара уьссалг1а наьрт-орстхо волчу кхаьчча, цунах лата а латий, и кхера а вай, дийцийта хьайна, Байнал-Бусани бохучуьнан маь1на х1ун ду. Цул т1аьхьа йо1 йог1ур ю хьоьга.
Йо1 йолчу керта а иккхина, т1аккха мохь а тоьхна, новкъа ваьлла к1ант воьдуш, Жоьра-Бабас ма-аллара, кхунна дуьхьал ваьлла наьрт-орстхо. К1антана дуьхьалкхеттачу жимах волчу наьрт-орстхочо, мох-дарц тоьхна, 1аь г1аттийна, генара дуьйна чхьонкар а кхуьйсуш. Шек а воцуш, иза тергал а ца веш, д1авоьдуш хилла к1ант. Наьрт-орстхо, т1екхетта, цунах тасавелла. К1анта, хьала а айбина, лаьттах тоьхна наьрт-орстхо, цуьнан 1аьлдаь1ахк а ца юьтуш, вийна.
Шолг1аниг а, кхоалг1аниг а вийна. Наьрт-орстхой х1аллакбеш д1авоьдуш, барх1алг1ачунна т1е кхаьчна к1ант. Цигахь барх1алг1ачу наьрт-орстхочух вехха тийсавелла к1ант. Цу шинна т1ера охьаихначу хьацаро гоьллелц хатт баьккхина. И наьрт-орстхо а вийна, д1аиккхина воьдучу к1антана дуьхьал yccaлгla воккхах волу наьрт-орстхо ваьлла, беттачу когаша латта дегош, доь1учу сино мархаш лоьхкуш, стиглахь ченан к1ур, дарц, мох а айбина, айа ма-ллу йоккха чхьонкар генара кхуьйсуш. Шен динара охьа а воьссина, наьрт-орстхочух тасавелла к1ант. Кхаа дийнаххьий, кхаа бусий тийсавелла и шиъ.
Т1аьххьара к1анта, шаьшшинна т1ера ихначу хьацаро баьккхинчу хотталахь, лаккха стигала хьала а айбина, лаьттах тоьхна, г1одаюккъелц лаьттах вахийтина наьрт-орстхо.
Хьалаиккхинчу наьрт-орстхочо к1ант белшшелц лаьтгах вахийтина.
Т1аккха оьг1азваханчу к1анта, хьала а иккхина, наьрт-орстхо ч1енггелц лаьттах вахийтина.
Наьрт-орстхочо к1анте аьлла:
— Х1ун оьшу хьуна, схьаала, вен ца вуьйш, лаьттах хьала а ваккхахьара со. Лерг лаьцна, озийна, лаьттах наьрт-орстхо хьала а ваьккхина, к1анта аьлла:
— Суна кхин хьоьгара х1умма а ца оьшу, цхьа Байнал-Бусани бохург, х1ун ду хаар бен. Иза ахьа алахь, ца вуьйш вуьтур ву хьо.
Наьрт-орстхочо аьлла:
— Схьавола шена т1аьхьа.
Цхьана боьрахь йинчу х1усаме а вигна, цуьнан дог1а д1а а даьккхина, цу чу хьаьжийтина к1ант. Цу ц1а чохь к1арула-1аьржа ж1аьла хилла.
— И лаьттарг Бусани ю хьуна, сан зуда ю xlapa, нахаца леларна, ж1аьлин амате йирзина. Со цуьнан майра Байнал а ву хьуна. Ткъа хьо х1унда веана а хаьа суна. Хьо сан йо1а, Байнал-Бусани бохург, х1ун ду хаахь, йог1ур ю ша, аьлла, дош а делла, веана. Хьох х1инца сайн нуц а вийр ву аса, сан йо1 а ялош, схьавола, кхузахь шуьшинна даллалц, ког я куьг меттах а ца хьадеш, даххал бахам а бу сан. Ахьа сан барх1 к1ант вийний а хаьа суна. Делахь а, оцу барх1 к1ентан, хьол толлал, ницкъ ца тоьъна, хьо нуц царал тоьлаш хета суна, — аьлла наьрт-орстхочо Байнала.
Цигара ц1а а вирзина, малх-бутт коьрта т1ехь къегаш болчу йо1ана т1е вахана к1ант. Уьйт1ахь шен хьесан чимчарг1а а деш, Iaш йолчу йо1ана т1е а х1оьттина, аьлла к1анта:
— Йо1, соьга йолахьа.
— Йог1ур ю-кх, хьуна Байнал-Бусани бохург, х1ун ду хаахь,— аьлла йо1а. К1анта жоп делла:
— Бусани, нахаца а лелла, ж1аьлин куьце йирзина хьан нана ю, ткъа Байнал хьан да ву, — аьлла.
Оцу сохьтехь цхьаццанхьа шага т1улгаш а хилла 1охку нах, ша баша а бешна, набарх бовлуш санна, сама а боьвлла, шаьш х1ун леладо а ца хууш, д1асахьоьвдда, к1елхьарабовла. Цу к1анта шен ялх ваша а ц1а валийна.
Шен йо1 а эцна, наьрт-орстхо Байнал волчу а вахана, цигахь шен хазачу нускалца ваха хиина ворх1 вешин жимах волу ваша, шен вежаршца цхьаьна.
XIop дийнахь диканиг т1едог1уш, вониг, го а тосий, д1адоьдуш, бертахь бехаш бу уьш х1инца а.
Г1алди-булди царна, к1айн бож вайна.


Байнал-Бусани

У одной вдовы было семеро сыновей. Старшие шестеро прослышали, что в одном ауле живет очень красивая девушка с солнцем и месяцем во лбу. Решили они, узнать, кто она такая, и отправились в дорогу. Спустя некоторое время они приехали в аул, где жила девушка. Вошли они во двор и сказали:
— Вышла бы ты за одного из нас? Девушка ответила:
— Если вы узнаете, что означает Байнал-Бусани, я выйду за одного из вас. Шестеро братьев сказали, что они не знают, что это означает, они тут же
превратились в камни.
Прошло достаточно времени, и подрос седьмой, младший брат. Он тоже как и другие прослышал о том, что в одном ауле есть девушка с месяцем и солнцем во лбу.
Он сказал матери, что идет сватать эту девушку.
— Не ходи туда, ведь там погибли шесть твоих братьев, — воспротивилась мать.
Но сын приласкал мать, хорошо оделся и отправился в дорогу. Прибыл он в аул и спросил у людей, где живет девушка. В соседнем дворе жила Жёра-Баба1, она привела юношу к себе и рассказала, что там девушка задает вопросы, и если на них не ответишь, то превращаешься в камень — там погибло много людей. Потом Жёра-Баба посоветовала ему:
— Зайдешь, во двор девушки и скажешь, чтобы она вышла за тебя замуж. Девушка ответит, что выйдет, если ты узнаешь, что означает Байнал-Бусани. Это я сейчас узнаю, скажи ты ей. Ударь коня плеткой и выскакивай со двора. Выехав со двора, отправляйся туда, куда поведет тебя конь. В пути ты встретишь девять нарт-орстхойцев. Первые восемь, которых ты встретишь — потомки старшего нарт-орстхойца. Первый, подняв вьюгу и ветер, размахивая булавой, бросится на тебя. Ты не обращай на него никакого внимания. Второй еще свирепей набросится на тебя, третий еще страшнее будет. Все остальные еще свирепее будут кидать булавы и бросаться на тебя. Но ты не подавай виду, что испугался. Когда дойдешь до последнего нарт-орстхойца, начни с ним битву, сильно напугай его и заставь рассказать, что означает Байнал-Бусани. Тогда девушка выйдет за тебя замуж.
Заскочил юноша во двор к девушке, крикнул ей и отправился в дорогу. Как и сказала Жёра-Баба, навстречу ему показался нарт-орстхоец.
Ему встретился младший из них нарт-орстхойцев, ударил он ветром-вьюгой, поднял пар, машет булавой. Не обращая на него никакого внимания, юноша проехал мимо.
Нарт-орстхоец бросился на него. Младший брат приподнял его и так ударил о землю, что все кости переломал. Убил второго, третьего. Так всех нарт-орстхойцев убил он и наконец доехал до восьмого. Долго сражались юноша и восьмой нарт-орстхоец. От пота, который с них стекал, грязь была по колено.Убив и этого нарт-орстхойца, юноша поехал дальше, и перед ним появился девятый, самый старший нарт-орстхоец. От удара его ног земля дрожала, головой он погонял тучи, поднимая в небесах пыль и ветер, и махал огромной булавой. Младший брат спешился, и они начали драться. Три дня и три ночи бились они. В грязи, образовавшейся от их пота, юноша приподнял нарт-орстхойца до небес и по пояс всадил его в землю. Выскочил нарт и по плечи всадил младшего брата в землю. Разозлился младший брат и вогнал нарт-орстхойца по подбородок в землю. Тогда нарт-орстхоец сказал юноше:
— Не убивай меня, вытащи из земли и скажи, что тебе нужно. Схватил его младший брат за ухо, вытащил из земли и сказал:
— Мне ничего от тебя не нужно, только скажи, что означают слова Байнал-Бусани. Если скажешь, то оставлю тебя в живых.
— Следуй за мной, — сказал нарт-орстхоец.
Он повел его в жилище на отвесной скале, открыл замок и дал заглянуть туда. Внутри была черная собака — чернее угля.
— Вот это и есть Бусани, она моя жена. Из-за того, что она изменила мне, она приняла облик собаки. Я ее муж Байнал. Я знаю, зачем ты пришел. Ты пришел потому, что моя дочь дала слово выйти за тебя замуж, если ты узнаешь, что означает Байнал-Бусани. Я сделаю тебя своим зятем, приезжай ко мне с моей дочерью, здесь вы найдете все, что нужно для беззаботной жизни. Я знаю, ты убил моих восьмерых сыновей. Если они не смогли одолеть тебя, то ты, зять, одолел их и мне люб.
Вернулся юноша и пошел к девушке с солнцем и месяцем во лбу. А она шелковую тесьму вязала, он подошел к ней и сказал:
— Девушка, выходи за меня!
— Выйду, если скажешь, что означает Байнал-Бусани, — ответила девушка. Юноша ответил:
— Бусани — это твоя мать, принявшая облик черной собаки, а Байнал — твой отец.
В тот же час все люди, которые лежали как каменные, ожили, будто проснулись ото сна, стали разбегаться. Забрал младший брат своих шестерых братьев и возвратились они домой.
Прошло немного времени, и из семи братьев младший брат вместе с девушкой и своими братьями прибыл к нарт-орстхойцу Байналу и там со своей красавицей невестой стал жить в мире и согласии.
И все хорошее приходило в их дом, а все плохое обходило их стороной.
Здесь и сказке конец, чтобы всем ничего, а нам белый козел достался.
Просмотров: 1226 | Добавил: papisedarchi | Рейтинг: 0.0/0
Всего комментариев: 0
Имя *:
Email *:
Код *:


Сайт управляется системой uCoz
Copyright MyCorp © 2024