Главная » 2009 » Март » 20 » КЕРЛА ТУЬЙРА
КЕРЛА ТУЬЙРА
01:59
Тинин Вуьсий, 1аьржа-Хожий

Цхьана дийнахь талла вахана хилла кхо ваша Туьмин Бетиггий, Батин Ширдиггий, Тинин Вуьсий. Толлуш лела-аш, ц1еххьана цхьана кулла к1елхьара схьаиккхина, цу кхаанна хьалхара д1аедда лергьяхар. Ч1уьйнаш тоьхна, лергьяхар ен а йийна, х1ан, ахьа ятта xlapa, аьлла, Тинин Вуьсига иза а елла, ког хецна дечгаш к1ел д1авижина воккхах волу ши ваша. Лергъяхарна1 чуьра чо-ко д1а а ца йоккхуш, дийнна ятта а еттина, уллорчу цхьана куллах хьалаоьллина Тинин Вуьсас, вежарий сама а баьхна, яа дагахь.
Тинин Вуьса вежарий самабаха, аьлла, д1аволавелчахь, ден а елла, лергьяхар едда коьллашна юкъа иккхина... Тинин Вуьсас вежарий сама а баьхна, аьлла:
— Аса лергьяхар ятта а еттина, д1о куллах д1аоьллича, ден а елла, и едда д1аяха.
Вежарий Тинин Вуьсас дуьйцучух ца тешна.
— Лергьяхар ахьа йиъна,— аьлла цара.
Юха а хьалхалерчу д1а а вахна, д1авижна Туьмин Бетиг а, Батин Ширдиг а.
И шиъ юха самавалале, дог а иккхина, велла 1уьллуш хилла Тинин Вуьса. Хьалаг1аьттинчу шина вешина гина велла 1уьллу шаьшшиннан ваша. Цо колл хьахош дагадеанчу шина вашас Тинин Вуьса вахьа а вихьина, лергьяхар тохара хьалаоьллинчу, цу куллах хьакхийна. Ши б1аьрг а боьллуш, набарх волуш санна, ден а велла, хьалаг1аьттина Тинин Вуьса.
— Ой, xlapa колл-м нах денбеш колл ма ю, вайх тоьллачунна йита еза xlapa, къовсадала деза вай, — аьлла вежарша.— Хьуьнар тоьллачуьнан колл хир ю вайн,— аьлла воккхах волчу Туьмин Бетига.
— Дийцал делахь хьайн хьуьнар, — аьлла, воккхах волчу веше Батин Ширдига.
— Шегахь кхин доккха хьуьнар а дац, амма, кхан дохалла гена, пел ерзийнчу шаьлтанах тоьхна ч1у, нисса ах-ах боькъур-м бара ша, — аьлла Туьмин Бетига.
— Х1ета ша оцу ахьа т1ехь ч1у бекъначу шаьлтанан юьхьига т1ехь, керла бинчу к1архийн бухара айраш цхьа цуьрг а талха ца деш, хелхаран бал боккхур бара, — аьлла Батин Ширдига.
Шен хьуьнар дийца parl жимчунна, Тинин Вуьсига кхаьчначу хенахь, воккхах волчу шина вашас аьлла:
— Хьан х1ун хьуьнар ду тхойшинна гайта?
— Ша 1аьржа-Хоже, хьан меран ах стен яьккхина, аьлла, хаттар дийр дара-кх, — аьлла жимах волчу вашас.
1аьржа-Хоже цуьнан меран ах стен яьккхина, аьлла, хаттар дан ваьхьар волуш стаг дуьнен т1ехь а воций, хууш хилла Туьмин Бетигна а, Батин Ширдигна а.
— 1аьржа-Хоже иза а хаытина, Тинин Вуьса юхаверзахь, и нах денбеш йолу колл цунна юьтур ю вайшимма, — аьлла, сацийна шина вашас.
Воккхах волчу вашас ша ма боххура, кхан дохалла шаьлта ира а йоьг1на, тоьхначу ч1ух ши ах йина.
Цул жимах волчу вашас шаьлтанан юьхьига т1ехь хелхаран бал а баьккхина, к1архийн айраш а ца талхош. Уггар а жимачу вашас Тинин Вуьсас, ша аьлларг кхочушдархьама, 1аьржа-Хожа вехачу махка новкъа ваьлла.
Д1авоьду-уш, Тинин Вуьсина геннахь 1аьржа-Хожа гина, ши саьрмик готанна а боьжна, шодмийн метта лаьхьарчий а детташ, хьаьжк1аш ен меттиг охуш воллуш. Т1еваханчу Тинин Вуьсас 1аьржачу-Хоже хаьттина:
— Хьан меран ах стен ят1ийна?, — аьлла.
Т1екхеттачу 1аьржачу-Хожас хьалаайбина Тинин Вуьса тоьхна пхийтта аьрша лаьттах вахийтина. Лаьтта бухара хьала а ваьлла, шозлаг1а а хаьттина Тинин Вуьсас 1аьржачу-Хоже:
— Хьан меран ах стен ят1ийна?
Юха а, хьала а айбина, 1аьржа-Хожас Тинин Вуьса пхийтта аьрша лаьттах вахийтина. Т1аккха а, лаьтта бухара хьала а ваьлла, Тинин Вуьсас хаьттина 1аьржачу-Хоже:
— Хьан меран ах стен ят1ийна бохий аса-м?!
XIapa къонаха къарвала воллуш вац, аьлла, 1аьржа-Хожас дийцина шен меран ах стен ят1ийна:
— Цкъа, цхьана буьйсанна зудчуьнца дов даьллачохь, цунна буйн ластийча, п1елган м1ара таса а елла, ят1ийна сан меран ах.
1аьржа-Хожин меран ах, муха яьтт1а хиъча, шен вежарий болчухьа, ц1ехьа вирзина Тинин Вуьса.
Новкъа схьавог1уш мох а баьлла, дарц а даьлла, цхьа инзаре ч1ог1а дог1а тоьхна кхунна т1е. Д1ахьаьжча, Тинин Вуьсина шена уллохь цхьа доккха адам гина. Цу адамо аьлла:
— Схьавола, некъахо, х1окху сан кхел д1аяьллачу к1аг чу хаа хьайна, мох а, дарц а саццалц.
Вуьса цу к1аг чу хиъна.
Дог1а а, мох а сецча, кхел яьккхинчу к1аг чуьра схьаваьллачу Тинин Вуьсас хаьттина цу адаме:
— Дийцахьара ахьа, хьан кхел муха яьлла д1а? — аьлла. Цу доккхачу адамо дийцина цу кхелах лаьцна.
— Ша а, шен итт ваша а, тхо цхьайтта вара талла вахана. Цигахь лелаш, т1е1оттаделира тхо цхьа б1аьрг болчу наьртана. Цо тхо ша дерриш хьала а айбина, шен томка чохь долчу кисет чу тийсира. Ц1а кхаьчча, сан итт ваша кисета чуьра схьаэцна, ц1ерга а хьовзош, куллан б1араш санна, цхьацца бага тосуш, кхаьллина д1абехира цо. Т1аьххьара кисет чу куьг а хьаькхна, со схьа а эцна, хьажа а хьаьжна, xlapa дукха оза ву, аьлла, кхоьссина не1аран к1ажа вахийтира. Ши ког хецца, шен маьнги т1е д1авижира наьрт. Иза д1авижале дуьйна, цунна гондахьа хьийзаш яра цхьа бож. Наьрто кест-кеста шена т1е а ялайой, Дадин бож, олий, букъ т1е куьг а хьокхий, хабар дуьйцура цуьнга. Иза д1а а вижийтина, тоьхна и Дадин бож ен а йийна, цуьнан жижиган чарх маьнг к1ел а йиллина, со божан ц1окан чу велира. Схьаэцна боккха т1улг а тоьхна, Дадин б1аьрг а баьккхина, Дадин бож а хилла, со улло д1ах1оьттира. Наьрто хьалаиккхина, цкъа-шозза Дадин бож, ара ма валийталахь иза, аьлла, сан букъах шен доккха куьг а хьаькхна, ца хууш 1оттавелла, не1арна дуьхьлара чхар куьйгаца д1атеттина, араваллал меттиг яьккхира суна. Цигара ара а иккхина, со шина-кхаа ломал дехьа ваьлча, аса мохь туьйхира:
— Хьан б1аьрг баьккхина Дадин бож со ву хьуна! — аьлла. Схьаэцна цо шен не1арера и чхар схьаластийна, суна т1е ца кхеташ, уллорчу бердах кхетта, цунах схьалилхинчу дакъойх хиллачу т1улго х1етахь сан кхел яьккхира.
И хабар шена иза дийцина ваьлча, шен вежарий болчу вахара Тинин Вуьса. Вежарша, Тинин Вуьсас 1аьржачу-Хожера жоп дарна, адамаш дендеш йолу колл цунна йитира.


Тинин Вюсу и Эржи-Хожа

Однажды отправились на охоту три брата: Тюмин Бетиг, Батин Ширдиг и Тинин Вюсу. Охотясь, они вдруг наткнулись на зайца, который выскочил из-под куста и побежал впереди них. Метнув в него дротики, они убили зайца. Старшие два брата, поручив изжарить его Тинин Вюсу, легли спать под деревьями. Тинин Вюсу изжарил зайца целиком, не вынимая из него внутренности, и повесил его на куст, намереваясь разбудить братьев, чтобы съесть его. Как только Тинин Вюсу отошел от куста, чтобы разбудить братьев, заяц ожил и пустился наутек. Тинин Вюсу разбудил братьев и сказал им:
— Я изжарил зайца и повесил его вон на тот куст, а он ожил и убежал. Братья не поверили ему.
— Зайца съел ты сам, — сказали они и вновь улеглись спать. Проснувшись, они увидели лежащего Тинин Вюсу, который умер от
разрыва сердца. Они вспомнили, что он говорил им о кусте, и потерли его об этот куст. Оживший Тинин Вюсу, будто со сна, открыл глаза и встал, как ни в чем не бывало.
— Ой, этот куст оживляет людей, его надо отдать тому, кто победит в состязании, — сказали братья.
— Скажи, на что ты способен, — спросил старшего брата Батин Ширдиг.
— У меня особых способностей нет, но я бы так метнул дротик в кинжал, поставленный далеко в поле острием вверх, что он, ударившись об острие, распался бы на две части, — сказал Тюмин Бетиг.
— Тогда я на конце этого кинжала станцевал бы так, что на подошвах чувяк не оставил бы ни одной царапины, — сказал Батин Ширдиг.
Когда очередь дошла до Тинин Вюсу, старшие два брата спросили его:
— А чем можешь отличиться ты?
— Я бы спросил у Эржи-Хожи, кто разорвал половину его носа, — сказал младший брат.
Тюмин Бетиг и Батин Ширдиг знали, что в мире нет человека, который посмел бы спросить у Эржи-Хожи, кто разорвал половину его носа. Если, узнав у Эржи-Хожи, кто разорвал половину его носа, Тинин Вюсу вернется целым и невредимым, этот оживляющий куст мы оставим ему, решили братья. Старший брат, как и говорил, воткнул в конце поля кинжал и так метнул в него дротик, что тот распался на две части. Средний брат так станцевал на кончике кинжала, что не сделал ни одной царапины на подошвах чувяк. Самый же младший отправился в путь к Эржи-Хоже.
Шел-шел Тинин Вюсу и увидел вдали Эржи-Хожу, который, запряг двух драконов в плуг, погонял их змеями вместо плетей и пахал землю под кукурузу. Подойдя ближе, Тинин Вюсу спросил:
— Кто разорвал половину твоего носа?
Эржи-Хожа бросился на него, схватил, поднял и так ударил о землю, что вогнал его на пятнадцать аршин. Вылез из земли Тинин Вюсу и второй раз спросил у Эржи-Хожи:
— Кто разорвал половину твоего носа?
Снова поднял Эржи-Хожа Тинин Вюсу и на пятнадцать аршин вогнал его в землю. Тинин Вюсу вновь вылез из земли и опять спросил у Эржи-Хожи:
— Кто разорвал половину твоего носа?
— Этот смельчак и не думает униматься, — подумал Эржи-Хожа и рассказал, как он разорвал половину своего носа.
— Однажды ночью, поссорившись с женой, я замахнулся на нее кулаком, но, зацепив ногтем нос, разорвал его половину, — сказал Эржи-Хожа.
Узнав, как разорвал половину носа Эржи-Хожи, Тинин Вюсу отправился домой, где находились его братья. По дороге поднялся ветер, и пошел очень сильный дождь. Увидел Тинин Вюсу около себя большого человека. Этот человек сказал:
— Иди сюда, путник, влезай ко мне в рот, и садись в ту яму, из которой выпал у меня зуб, пока не стихнет ветер и дождь.
Тинин Вюсу сел в это отверстие. Когда дождь и ветер прекратились, Тинин Вюсу вылез из ямы, откуда выпал зуб, наружу и спросил у того человека:
— Расскажи, как ты своего зуба лишился? Великан рассказал ему о своем зубе:
— Я и мои десять братьев, мы одинадцать отправились на охоту. Ходили мы и наткнулись на одноглазого нарта. Он всех нас поднял и бросил в кисет с табаком. Придя домой, он вытащил моих десятерых братьев из кисета, повертел их над огнем и, будто орехи, бросая их в рот, съел по одному. Затем, пошарив в кисете, он достал меня, посмотрел и, решив, что я слишком худ, бросил к двери. После он растянулся на кровати и уснул. Еще до того, как он лег спать, вокруг него все время вертелся один козел. Нарт часто подзывал козла к себе, гладил его по спине и разговаривал с ним, называя его «Дадин козел»3.
Когда нарт уснул, я убил Дадиного козла, тушу его бросил под кровать, а сам влез в его шкуру. Ударив большим камнем, я выбил нарту глаз и стал возле нарта, как-будто я Дадин козел. Нарт вскочил и раза два сказал:
— Дадин козел, не выпускай его, — и, гладя меня по спине своей большой рукой, нечаяно задев, отодвинул закрывавший вход камень, и образовалось отверстие, через которое я мог выйти. Я выскочил, и когда позади остались две-три горы, крикнул:
— Это я тот Дадин козел, что выбил твой глаз!
Нарт схватил камень, прикрывавший вход, и швырнул им в меня, но попал в край обрыва, что находился рядом. Из разлетевшихся каменных осколков один угодил в меня и выбил мой зуб.
Выслушал этот рассказ Тинин Вюсу и пошел к своим братьям.
И братья за то, что Тинин Вюсу узнал у Эржи-Хожи ответ, оставили ему куст, который оживляет.
__________________
Просмотров: 1544 | Добавил: papisedarchi | Рейтинг: 0.0/0
Всего комментариев: 0
Имя *:
Email *:
Код *:


Сайт управляется системой uCoz
Copyright MyCorp © 2024