1аьржа-Хожа

Хьалхалерачу заман чохь цхьана ден кхо к1ант а, кхо йо1 а хилла. Цу кхаа к1антах жимах верг царалахь дена дукха везаш а, хьоме а хилла. Иза дена дукха везарна, важа ши ваша цуьнца гамо йолуш хилла. Дас ша леш, весет дина кхаа к1анте:
— И вайн кхо йо1 ша веллачул т1аьхьа, еха веанчу стаге а, олхазаре а, милла а, х1уъу а яг1ахь, маре лолаш, — аьлла.
Да веллачул т1аьхьа дикка зама д1аяханчу хенахь, царалахь жимах йолу йиша еха кхокха беана. Дас дина весет кхочушдарца кхокхе маре елла кхаа вашас цхьа йиша.
Цхьа зама яьллачул т1аьхьа куьйра деана шолг1а йиша еха. Шолг1а йиша а елла, куьйра а д1адахийтина вежарша.
Цул т1аьхьа леча деана кхоалг1а йиша еха. Иза цуьнга а елла, леча а д1адахийтина.
Шайн йижарий муьлхачу махкахь бу ца хууш, уьш муха беха ца хууш, сахьийзаш хилла кхо ваша. Т1аккха цара барт бина:
— Вай лела даха деза, вешан йижарий а лохуш, — аьлла.
Шайн дойшка а хоьвшина, герзаш а дихкина, лела бахана вежарий.
К1езиг боьлхуш, дукха боьлхуш, гена дуьненан махка кхаьчна уьш. Цхьана пана махкахь кхузза т1ек1елйина г1ала карийна царна. Цу г1алин гондахьа а хьоьвзина, воккхах волчу шимма аьлла жимах волчуьнга:
— Цу г1али чу а г1ой, цу чохь х1ун ду хьажий вола, — аьлла. Кхоалг1ачу г1али т1е а ваьлла, не1 йиллина д1ахьаьжча, цунна чохь кхо йо1
карийна жимах волчу вешина. Кху к1анте ч1ог1а безам баханчу царах йоккхах йолчо аьлла:
— Ахьа йигахь, со хьоьга маре йог1у?
— Соьга ма йола, сол воккха ваша ву сан, сайн нус йийр ю аса хьох, воккхах волчу вешега йола, — аьлла к1анта.
Шолг1ачо а аьлла, ша йигахьара ахьа.
— Хьо а шел воккхах волчу вешина юьгур ю ша, — аьлла к1анта.
Жимах ерг шена а, важа ши йиша шен шина вешина а ялош, ара а ваьлла, шен шина вешина т1евахана xlapa. Ялханнан а барт а хилла, цхьацца йо1 шен-шен говрашка а хаийна, церан хазна а эцна, ц1ехьа юхавирзина кхо ваша.
Ц1а бог1уш, новкъахь, цхьа дол веха ша а волуш, ши дол еха маж а йолуш волчу стагана т1е кхаьчна xlopin. Ша а вигахьара аша шайца, говраш 1алашъян дика хир вара ша шуна, аьлла цо воккхах волчуьнга.
— Говраш 1алашъян нах тхан шортта бу,— аьлла, т1ехваьлла воккхах верг. Шолг1ачуьнга а аьлла лохчу стага, цуьнга санна.
— Шена ца оьшу хьо, хьох дан х1ума дац,— аьлла, иза а т1ехваьлла. Т1аккха жимах волчу веше аьлла кхо, ша вига. Цунах къа а хетта, шена
т1ехьа йолчу йо1ана т1ехьа, говра т1е хаийна к1анта лоха стаг.
Х1окху к1антана ца хууш, т1ехьара йо1 а эцна, говрара охьаиккхина, вахана хилла некъахо. Иза хилла шен дег1ах шена луъург а ялуш, хьалха заман чохь дуьйна вуьйцуш волу 1аьржа-Хожа.
Шена т1ехьа и шиъ доций а хиъна, хьалхарчу шина веше х1умма а ца олуш, жимах верг юхавирзина.
— Муьлхачу aгlop йигина хиъча т1аьхьаг1ур вара ша, дуьхьал х1оытина и хилча-м цунах летта лийр вара, кху дуьнен т1ехь иза елахь, караяза ц1ен т1е воьрзур вац ша, — аьлла, д1авахана жимах волу ваша.
К1езиг воьдуш, дукха воьдуш, хийла зама ядийна, цхьана юьрта кхаьчна к1ант. Цу юьртан хи оьцучу а вахана, хьаша мила лоцур вара-те ша, бохуш, х1оытина лаьтташ хилла xlapa. Хи йистехь к1ант лаьтташ, кхунна т1е еана кхокхане яхана йиша.
— Вай, со йиша яла хьан, хьо мичара вели?!—аьлла йишас, ма гиннехь, шен ваша а воьвзина. Вадийна шайга вигна xlapa. Говр парг1ат а йина, ц1ахь парг1атваьлла к1ант 1ачу заман чохь, беана кхокха ц1а кхаьчна. Ц1а ма богг1ура, ша кечлуш болчу ц1а чу а бахана, бегабелла шена т1ера мае охьа а йожийна, шена т1е кхин духар а дуьйхина, стунвеше маршалла хоттуш, чубеана кхокха-нуц. Иштта могаш-парг1ат хоттуш, чохь сакъоьруш 1ачу заман чохь, к1анта хаттар дина невце:
— Аренца лелаш а бара-кх хьо, керла х1ума дац хьан дийца? — аьлла.
— Кхин керла х1ума-м дац, делахь а тахана цхьа тамашина х1ума-м дайна суна. Кхо ког болчу говрахь 1аьржачу-Хожас ядийна юьгуш дукха башха хаза цхьа йо1 яйра суна. Кхин керла х1ума дац суна гина а, хезна а, — аьлла кхокхано-невцо.
— Муьлхачу аг1орхьа вахара и 1аьржа-Хожа? — аьлла, хаттар дина стунвашас.
— Малхбалехьа вахара иза, — аьлла, жоп делла кхокхано.
Кхин невце-кхокхане цунах лаьцна къамел ца деш, шолг1ачу 1уьйранна кеч а велла, к1ант Малхбалехьа новкъа ваьлла.
К1езиг воьдуш, дукха воьдуш цхьана юьрта кхаьчна иза. Цигахь воьвзаш хьаша а воцуш, вукха юьртахь санна, хи йистехь сецца к1ант. Еана т1екхаьчна кхуьнан куьйране маре яхана йиша.
— Вай, со йиша яла хьан, дела1! — аьлла, мараиккхина, вадийна д1авигна цо ваша.
Говр парг1ат а йина, xlapa 1аш, суьйранна куьйра ц1а деана. Ша кечлучу дахана, шена т1ера мас охьа а йожийна, т1е кхин духар а дуьйхина, стунвеше маршалла а хоттуш, чудахана куьйра.
Могаш-парг1ат хоттуш, стунвешица къамеле ваьлла xlapa 1аш, к1анта хаттар дина цуьнга:
— Хьо аренашкахула лелаш а дара, дийцахьа, селхана-тахана керла х1ун хезна, х1ун дайна хьуна? — аьлла.
— Кхин керла х1ума а ца дайна суна. Селхана кхо ког болчу говрахь 1аьржачу-Хожас йо1 юьгуш гира суна. Сайн куьйран ницкъ т1ета11ийна, т1аьхьаиккхира со, т1аьхьа а ца кхиина юха дирзира ша. Кхин х1ума-м ца дайна суна, — аьлла, жоп делла невцо.
— Муьлхачу аг1орхьа вахара иза?
— Малхбалехьа вахара, — аьлла невцо.
Шолг1ачу 1уьйранна кеч а велла, к1ант Малхбалехьа новкъа ваьлла.
К1езиг воьдуш, дукха воьдуш, хийла зама такхийна, сарахь цхьана юьрта кхаьчна иза. Хи йисте а вахана хьаша лаца стаг карор вац-те, аьлла, ладоьг1уш Iaш хилла к1ант. Еана лечане маре яхана йиша т1екхаьчна кхунна.
— Вай, со йиша яла хьан, дела1! — аьлла, йишас вадийна шайга д1авигина ваша.
Говр парг1ат а йина, даарца-маларца ваша парг1ат а ваьккхина, йиша lain, деана ц1а кхаьчна леча. Шен кечлуш долчу ц1а чу а дахана, шена т1ера мае а йожийна, кхин духар а дуьйхина, стунвеше маршалла а хоттуш, чудеана леча.
Могаш-парг1ат хаьттина, къамеле ваьлла, сакъоьруш 1аш, к1анта хаттар дина невце:
— Аренца лелаш дара-кха хьо, леча, дац хьан дийца керла х1ума? — аьлла.
— Кхин керла х1ума а дац. Кхо ког болчу говрахь 1аьржачу-Хожас ядийна юьгуш цхьа 1аламат хаза йо1 яйра суна. Сайн лечанан ницкъ т1ета1ийра аса, т1аьхьакхуьург а ца хилла, духа дирзира со. Цу йо1ах ч1ог1а къа а хийтира суна, — аьлла лечано.
— Муьлхачу arlop йигира-те цо иза?
— Малхбалехьа д1авахара иза, — аьлла, жоп делла лечано.
Шолг1ачу 1уьйранна Малхбалехьа ваха араваьлла к1ант. К1езиг воьдуш, дукха воьдуш, хийла зама ядийна, цхьана юьрта кхаьчна xlapa. Цу юьртахь хи йистехь к1ант Iaш, еана т1екхаьчна кхуьнан 1аьржачу-Хожас ядийна езар.
— Вай, со яла хьан! —аьлла, мохь а баьлла, к1антах б1аьрг кхетча, хаттаре яьлла йо1, — хьо муха кхаьчна кхуза?
— Ша к1езиг вог1уш, дукха вог1уш, хьуна тоха собар а ца хилла, сагатдина кхечи кхуза. Же, вайша х!инца д1адаха деза, — аьлла к1анта.
— Вайша додур-м дара, амма дедча, дер дуй-те вайша? Со ялийнчу 1аьржачу-Хожин кхо ког болуш маса говр ю, ша а боккха ницкъ болуш ву иза, хьуна 1аьржачу-Хожас зен дарна кхоьру со, — аьлла йо1а.
— Далахь дер ду вайша, ца далахь лийр ду, — д1а ца дахча, йиш-м яц, — аьлла, к1ант, йо1 а эцна, д1аиккхина.
1аьржа-Хожа оцу ша бинчу некъехь г1ел а вела, вижина 1уьллуш хилла. Вижар-сада1ар цуьнан муха хилла аьлча: х1окху п1ерасканехь, цхьа лерг к1ел а диллина, важа т1е а тесна, д1авижча, вукху п1ерасканехь г1оттуш хилла. Массо а х1уманах са а кхуьуш, адамийн маттахь йист а хуьлуш, хилла Хожин говр. Йо1 ядийний а хиъна, говр божалан г1ораш а кегдеш, Хожа волчу иккхина. Лерга юххе т1а тоьхна, 1аьржа-Хожа самаваьккхина цо.
— Х1ун хилла? — аьлла, самаволлушехь, хаттар дина 1аьржачу-Хожас дине.
— Йо1 юьгу вайшиннан, — аьлла говро.
— Йиина доьду, я яаза доьду вайша цунна т1аьхьа? — аьлла, хаьттина 1аьржачу-Хожас.
— Йиина дахча а кхуьур ду, яаза дахча а кхуьур ду, — аьлла говро. Шаьшшинна паргг1ат х1ума а йиина, шен кхо пунт йог1у чхьонкар а эцна,
1аьржа-Хожа т1аьхьаваьлла.
Дукха зама ялале, к1антана а, йо1ана а т1аьхьакхиина 1аьржа-Хожа. Меллаша т1ехьара йо1 схьа а эцна, шен чхьонкар тоьхна, к1ант аьтта д1авахийтина 1аьржачу-Хожас. Юхадирзича, 1аьржачу-Хоже йо1а аьлла:
— Цуьнан массо а даь1ахк таьлсаш чу а йиллина, говр юха хьажаяхьара ахьа, — аьлла.
Кхуьнан дехар кхочушдина 1аьржачу-Хожас.
Говр к1езиг йоьдуш, дукха йоьдуш, лечанехь йолу йиша йолчу кхаьчна. Йиша шийлачу маьхьарца, дог1анца йоьлхуш 1аш, деана леча ц1а кхаьчча. Шен стунваша вийна даь1ахкаш шена гича, лечано шен ц1ийннене аьлла, хаза цуьнан дог а оыгуш:
— Хьо елха а ма елха, йоха а ма йоха, xlapa, тохара санна, товина д1ах1отто молха ду сан,— аьлла.
Шена т1еюхучу месех, кхо мас а яьккхина, уьш к1ентан даь1ахкех хьаькхна лечано, цунах дарба а даьлла, чу са а деана, денвелла д1ах1оттийна к1ант. Чу са деъча, ша набарх волуш:
— Дукха зама хилла со вижина, — аьлла, хьалаг1аытина к1ант. Йиша ч1ог1а йоккхаеш йисна.
Кхана 1уьйранна кечвелла, юха а вахана, тохара санна хи йистехь xlapa к1ант лаьтташ, т1ееана йо1. К1анта йо1е аьлла:
— Иштта идарх вайша 1аьржачу-Хожера дер дац. Иза хьастий а, хьагий а говр мичара яьлла хьуна алий дицийта цуьнга. Т1аккха ша, и тайпа говр а ялийна, хьо ядор ю.
Йо1а Лерина, хьастаелла, 1аьржачу-Хоже хаттар дина, и говр мичара яьлла, аьлла, дехар деш. 1аьржачу-Хожас ма дарра йо1е дийцина:
— Малхбалехьа цхьана гена махкахь, х1ордан йисттехь, г1амар т1ехь цхьа кхел ю. XIop шарахь бекъа йо цо. Ша йин-йина бекъа, цу г1амар т1ехь даа х1ума а ца хуьлий, мацаллина юу цо. Кху деношкахь ехкар йолуш а ю иза. Xlapa бекъа яло воьдуш, цхьа ког биъначу хенахь т1екхечира со, кхел юза а йина, цуьнгара яьккхира аса. И кхел жижиггий, даьттий бен, х1умма а юуш а яц.
Иштта цо дийцинарг, йо1а яхана к1анте д1адийцина. К1ант цига ваха новкъа ваьлла.
К1езиг воьдуш, дукха воьдуш, х1орда йистерчу г1амар т1ехь йолчу кхелана т1е кхаьчна к1ант. Ша кхелана тккхаьчча, цунна жижиг, даьттий дао долийна к1анта. Цхьа хан яьллачу хенахь кхел бекъа ян йоьлла. Ша юзаярна, там баьллачу кхело к1антана хьехар дина:
— К1ант, батт арайоллушехь бага дуьрста йоллалахь цунна, г1одаюкъ арайоллушехь т1е нуьйр а тиллий, кхо бухка бехкалахь, ц1ога арадоллушехь мулг1а д1атасалахь, беа кога т1е ирах1уттушехь, т1ехаалахь цунна, — аьлла.
Кхело шена дина хьехар, дуьззина чекхдоккхуш, к1ант бекъанна т1е хиина. Т1ехь к1ант а волуш, дуьнен т1ехь кхачаза меттиг ца юьтуш, едда юха а шен нанна юххе еана бекъа.
— Дуй шена т1ехь х1умма а? — аьлла, хаьттина бекъо нене.
— Со, к1ант-м, ву хьуна т1ехь,— аьлла, голаш та1ийна к1анта.
— Делахь, хьуна со хьанал хуьлда. Сайн ненан шуьрех юзийта со, т1аккха вайша хьуна луъучу aгlop д1а a rlyp ду-кх, — аьлла бекъо.
Юззалц, шен ненах бекъа якха а якхийтина, масийтта дийнахь ша бина некъ, сохьтехь балла бен ца хуьлуш, 1аьржачу-Хожас ядийна йо1 йолчу кхаьчна к1ант. Кет1а вахана, кхайкхина йо1 ара а яьккхина:
— Же, ма 1елахь, х1инца вайша додур ду,— аьлла к1анта йо1е.
Йо1 т1ехьа а хаийна, к1ант ц1ехьа ван новкъа ваьлла. И ядийний хиинчу кхаа кога т1ехь йолчу говро, лерга юххе т1а а тоьхна, 1аьржа-Хожа сама а ваьккхина, цуьнга хаам бина, йо1 ядийна вайшиннан, аьлла.
— Йиина дахча кхуьур ду вай, яаза дахча кхуьур ду? — аьлла, хаттар дина 1аьржачу-Хожас.
— Йиина дахча а кхуьур дац, яаза дахча а кхуьур дац,— аьлла, жоп делла кхо ког болчу говро.
Чехка кечвелла, шен кхо пунт йолу чхьонкар буйна а йоьллина, 1аьржачу-Хожас шен говр т1аьхьахаьхкина.
1аьржачу-Хожина ша т1аьхьакхиа воллу а моттуьйтий, иза юххе а кхочуьйтий, говр хохкий, т1аппъолий, вовш хилла к1ант. 1аьржачу-Хожин говр г1елъяла йоьлла. Тохара санна, шаьш юххекхаьчча, 1аьржачу-Хожин говр мохь тоьхна йистхилла к1ант т1ехь волчу говре:
— Цхьана нанас йина ши ваша ма яра вайша, шена бо ницкъ ца го хьуна кхо, т1аьхьакхиийтахьара ахьа тхойша, — аьлла.
Вукхо жоп делла:
— И боьха х1ума т1е а хаийна лелачу хьох шена къа ца хета. Ша шена т1ехь волчу дега верта кхуссуьйтур ду хьуна, цунах къаьхкинчуха хьайна т1ераниг охьа а кхоссий, мийраш беттий вен а вей, шайна т1аьхьах1отта, — аьлла.
К1анта белшах долу верта охьа а тесна, цунах кхераелла говр, д1аиккхина, 1аьржа-Хожа охьавоьжна. Т1аккха, т1е когаш биттина, иза вен а вийна, кхо ког болу говр вукхарна т1аьхьакхиина.
Шен йо1 а ялош, ши говр а ялош, к1ант нуц-леча долчу кхаьчна. Цигахь кхаа дийнахь, кхаа бусий ловзар а дина, даккхийчу совг1аташца лечас к1ант новкъа ваьккхина. Цигара ваьлла к1ант нуц-куьйра долчу кхаьчна. Цигахь а кхаа дийнахь, кхаа бусий ловзар а дина, са а къийрина, к1ант нуц-кхокха болчу вахана. Цигахь веза-воккха т1еэцна, кхаа дийнахь, кхаа бусий ловзарш дина, даккхийчу совг1аташца к1ант ц1ехьа вирзина.
Ц1ахь волчу шина вашас догдиллинчу хенахь, жимах волу ваша, шен нускал а далош, ши говр а ялош, ц1а а веана, мерзачу безамца, дог доккхадерца ваха хиъна.
Дала аьтто бойла церан, массо а диканиг хуьлийла царна.


Черный Хожа

В далекие времена у одного отца было три сына и три дочери. Из трех сыновей младший был самым любимым и дорогим. Перед смертью отец завещал:
— Выдайте замуж своих сестер за того, кто их посватает, пусть то будет птица или зверь.
После смерти отца прошло много времени, и сватать старшую сестру прилетел голубь. Братья помнили завещание отца и выдали ее за голубя.
Через некоторое время прилетел ястреб сватать среднюю сестру. Братья выдали ее за ястреба.
После этого прилетел сокол — выдали за него третью сестру.
Братья не знали, где и как живут их сестры, и очень о них беспокоились. И решили они поехать на поиски своих сестер. Оседлали коней, опоясались оружием и отправились в путь. Мало ли ехали, много ли, но оказались братья в далеком необитаемом, краю. Там они увидели трехъярусную башню.
— Войди в эту башню и посмотри, что в ней, — говорят старшие младшему. Поднялся младший брат на третий этаж башни, открыл дверь, и увидел трех
девушек. Старшей из них понравился младший, брат, и она сказала:
— Если ты посватаешь меня, я согласна выйти за тебя замуж.
— За меня не выходи, лучше выйди за моего брата, ты будешь моей снохой, — сказал младший брат.
И средняя сказала, чтобы он посватал ее. Младший брат предложил ей стать женой среднего брата. Себе, же в жены выбрал младшую сестру, а двух старших привел для своих братьев. Все отправились домой, усадили на круп коней по невесте и взяли все богатства.
По дороге им встретился человек высотой в локоть, а.борода у него была длиной в два локтя. Он попросил старшего брата взять его с собой, пообещав, что будет ухаживать за лошадьми.
— За лошадьми есть кому ухаживать, — сказал старший и проехал мимо.
И среднего брата попросил карлик о том же.
— Ты мне не нужен, обойдусь и без тебя, — сказал средний и проехал мимо. С этой же просьбой карлик обратился к младшему брату. Тот пожалел
карлика и усадил его на круп коня позади невесты. Незаметно для младшего брата, карлик соскочил с коня и скрылся с его невестой. Он, оказывается, превращался в кого желал, и был на самом деле Черным Хожей. Увидел младший брат, что карлика и невесты нет, не сказал братьям ни слова и тронулся в обратную дорогу.
— Если бы я знал, где он, я б с ним вступил в бой и убил его. Без невесты я не вернусь, — решил он.
Мало ли он ехал, долго ли ехал, но через некоторое время очутился, в одном селе. Пришел он к берегу реки и не знал, к кому пойти в гости. У берега к нему подошла старшая сестра, которая вышла замуж за голубя.
— Вай, вай, да умрет у тебя сестра! Откуда ты? — сказала сестра, быстро повела его в свою комнату и усадила.
Расседлала она коня брата, а в это время прилетел голубь. Влетел он в комнату, сбросил свое оперение, переоделся в новые одежды и приветствовал своего шурина. Сидят они, веселятся, и младший брат спрашивает зятя:
— Ты летаешь по всему свету. Нет ли у тебя каких-нибудь новостей?
— Больших новостей нет, но сегодня я видел чудо. На трехногом коне Черный Хожа увозил красивую девушку. Больше я ничего не видел и не слышал, — ответил зять-голубь.
— В какую сторону поскакал Черный Хожа? — спросил шурин.
— Он поскакал в сторону восхода солнца, — ответил зять-голубь. Больше ни о чем не стал расспрашивать младший брат у зятя и отправился в
сторону восхода солнца. Мало ли он ехал, долго ли, но очутился в одном селе. Остановился он у реки. Подходит к нему сестра, вышедшая замуж за ястреба.
— Вай, вай, да умрет у тебя сестра! — обняла она брата и ввела его в дом. Расседлала коня брата, и через некоторое время прилетел ястреб. Влетел он
в комнату, сбросил оперение, надел новые одежды и приветствовал своего шурина.
Посидели они, поговорили, и шурин спрашивает своего зятя-ястреба:
— Ты летаешь по всему свету, расскажи, что нового ты видел или слышал? —Ничего особенного не видел. Но вчера я видел, как Черный Хожа увозил
на трехногом коне красивую девушку. Я погнался за ним, но не смог догнать. Больше ничего особенного я не видел, — ответил зять-ястреб.
— В какую сторону он поскакал?
— В сторону восхода солнца.
На другое утро младший брат собрался и отправился в сторону восхода солнца. Мало ли он ехал, много ли, но через некоторое время очутился в одном селе. Остановился он у реки. Тут к нему подошла сестра, которая вышла замуж за сокола.
— Вай, вай, да умрет у тебя сестра! — И она привела брата к себе, расседлала его коня и завела в дом.
Через некоторое время прилетел сокол, сбросил оперение, надел новые одежды и приветствовал своего шурина. Посидели они, поговорили, и младший брат спрашивает:
— Ты летаешь по всему свету, сокол! Не расскажешь ли чего-нибудь нового?
— Ничего особенного нет. Но я видел, как Черный Хожа увозил на трехногом коне красивую девушку. Я полетел вслед за ним, но догнать его не смог. Мне было жаль эту девушку.
— В какую сторону он поскакал?
— В сторону восхода солнца.
На другое утро младший брат отправился в сторону восхода солнца. Мало ли он ехал, долго ли, но через некоторое время очутился в одном селе. Сидит он на берегу реки вблизи этого села, и тут к нему подходит его невеста, увезенная Черным Хожей.
— Вай, вай, да умру я у тебя! — воскликнула она. — Как ты очутился здесь?
— Мало ли ехал, долго ли, но вот очутился здесь, скучал по тебе, везде искал тебя, теперь торопись, нам нужно уезжать, — сказал юноша.
— Мы-то убежим, но какой толк от этого? У похитившего меня Хожи есть трехногий конь. Черный Хожа обладает непомерной силой. Боюсь, как бы он не причинил тебе зла, — сказала невеста.
— Если удастся — спасемся, не удастся — умрем, но уходить отсюда нужно! — сказал младший брат, посадил девушку сзади себя и поскакал.
В это время уставший от дороги Черный Хожа крепко спал. А спал он так: подложил одно ухо и накрылся другим, засыпал в одну пятницу, а просыпался только в следующую. Трехногий конь Черного Хожи все понимал и разговаривал на человеческом языке. Узнал конь, что девушку увезли, сломал запор у сарая и, ударив Черного Хожу по уху передней ногой, разбудил его.
— Что случилось? — спросил Черный Хожа. — Нашу девушку увозят, — ответил трехногий конь.
— Поев едем или не поев едем?
— Догоним и не поев, и если поедим, — ответил конь.
Они, не торопясь, пообедали, а потом Черный Хожа схватил, трехпудовую дубину и бросился в погоню. Через некоторое время он догнал девушку и младшего брата, забрал девушку, ударил младшего брата дубиной и убил его.
Девушка говорит Черному Хоже:
— Позволил бы ты мне собрать его кости в тале и приторочить их к седлу его коня.
Черный Хожа разрешил собрать кости в тале. А конь младшего брата спустя некоторое время очутился у сестры — жены сокола. Диким криком кричала она, слезы дождем лились из ее глаз. В это время прилетел сокол. Увидел он мертвого шурина и, успокаивая жену, сказал:
— Не горюй и не плачь! Я оживлю его, и он станет прежним. Вырвал он из своего оперения три пера, потер ими кости шурина, и тот ожил.
— Долго же я спал! — промолвил младший брат и встал.
На второй день утром он снова остановился у реки, где жил Черный Хожа.
Приходит его невеста по воду, и говорит он ей:
— Так нам не спастись от Черного Хожи. Любым путем узнай, где он добыл трехногого коня. Тогда я добуду такого же коня и увезу тебя от него.
Стала невеста расспрашивать Черного Хожу, где достал он своего коня. Черный Хожа рассказал ей всю правду:
— На востоке, где встает солнце, в далеком краю, у моря на песке стоит кобыла. Она каждый год приносит одного жеребенка, и тут же съедает его — в пустыне нет еды. В эти дни она должна ожеребиться. Когда я отправился туда, она успела съесть лишь одну ногу жеребенка. Я накормил кобылу и забрал жеребенка. Эта кобыла ест мясо и масло.
Девушка передала все, что сказал Черный Хожа, юноше. И он отправился в те края. Мало ли ехал, долго ли, но очутился в краю, где в песках стояла кобыла. Стал он кормить кобылу мясом и маслом. Спустя немного времени она начала жеребиться. Довольная угощением младшего брата, кобыла дала ему совет:
— Кант, только появится морда жеребенка, сразу же взнуздай его, только появится круп, сразу же оседлай, подтяни тремя подпругами, укрепи подхвостник, только он станет на четыре ноги — вскочи на него.
Младший брат исполнил все советы кобылы и вскочил на жеребенка. Жеребенок носился по всему свету и очутился опять около своей матери-кобылы.
— Есть ли на мне что-нибудь? — спрашивает жеребенок у матери.
— Я, кант, на тебе, — ответил юноша и сжал бока жеребенка.
— Тогда пусть я буду тебе впрок. Дай мне лишь насытиться молоком матери, и мы отправимся, куда хочешь, — сказал жеребенок.
Досыта пососал жеребенок материнского молока, а потом проделал за час многодневный путь до Черного Хожи и очутился в его дворе.
Вызвал младший брат свою невесту, усадил ее на круп коня и поскакал. Узнал об этом трехногий конь Черного Хожи, ударил передней ногой спящего хозяина по уху, разбудил его и сообщил о случившемся.
— Поедим и поедем или не поев поедем? — спросил Черный Хожа.
— И не поев не догоним, и поев не догоним, — ответил трехногий конь. Черный Хожа быстро схватил трехпудовую дубину и бросился вдогонку.
Молодой конь совсем близко подпускал к себе Черного Хожу, а затем тут же исчезал. Трехногий конь Черного Хожи стал уставать. Когда они еще раз были совсем близко, трехногий конь крикнул молодому коню:
— Мы братья, рожденные одной матерью. Дай мне догнать себя! Видишь, как мучает меня мой хозяин!
— Ты возишь подлого седока. И мне тебя не жаль. Я скажу своему хозяину, чтобы он бросил бурку, а ты, будто от испуга, отпрянь, сбрось его с себя, убей ударами копыт и следуй за мной, — сказал молодой конь.
На всем скаку младший брат сбросил с себя бурку. Испуганный трехногий конь резко шарахнулся в сторону, и Черный Хожа слетел с него. Ударами копыт трехногий конь убил Черного Хожу, а сам отправился вслед за молодым конем.
Вместе с невестой и двумя конями младший брат прибыл к зятю-соколу.
Три дня и три ночи играли они свадьбу. Зять-сокол одарил шурина богатыми подарками и проводил с почестями.
Прибыл младший брат к зятю-ястребу. И там три дня и три ночи играли свадьбу. Зять-ястреб одарил его подарками и проводил.
Прибыл он к зятю-голубю, где три дня и три ночи играли свадьбу, одарили подарками и проводили домой.
Братья не надеялись его больше увидеть и, радостные от встречи с братом, устроили большой той1, стали счастливо жить.
Пусть им сопутствует удача, пусть нас не минует добро!

__________________